Umowa franczyzy, agencyjna, partnerska – w czym tkwią różnice?

Na polskim rynku funkcjonuje kilka typów współpracy w ramach sieci. Wyjaśniamy czym się one różnią, jakie prawa i obowiązki ma agent, jakie partner, a jakie franczyzobiorca.

Umowa franczyzy od umowy agencyjnej różni się przede wszystkim tym, że franczyzobiorca, będąc niezależnym przedsiębiorcą, zawsze działa we własnym imieniu i na własny rachunek. Tworzy jednostkę zbliżoną pod każdym względem do jednostki własnej franczyzodawcy, czerpiąc zyski z jej sukcesu rynkowego.

W przypadku umowy agencyjnej, zawierający ją agent działa w imieniu i na rzecz zleceniodawcy, otrzymując za wykonywane zadania określone w umowie wynagrodzenie (zazwyczaj prowizyjne). Poprzez system agencyjny rozwijają się w Polsce m.in. banki oraz większość liczących się na rynku marek odzieżowych. W systemie agencyjnym produkt jest własnością zleceniodawcy dopóki nie zostanie sprzedany przez agenta. To zleceniodawca decyduje także, ile produktów i jakiego typu znajdzie się w ofercie jego placówki agencyjnej.

Funkcjonujące w naszym kraju tzw. umowy partnerskie to z reguły umowy o współpracy handlowej – dystrybucji produktów bądź usług w celu ich dalszej odsprzedaży przez partnera na swój własny rachunek. Partner w zamian za wizualizację zgodną ze standardami sieci otrzymuje od producenta bądź dystrybutora korzystniejsze warunki handlowe.

Luźne partnerstwo to rozwiązanie krótkoterminowe

Umowa partnerska zapewnia centrali sieci zbyt, ale nie reguluje innych składników prowadzenia biznesu, tak więc daje stronom dużą niezależność działania. Mają one jednak niewiele wspólnego z założeniami, na których opierają się umowy franczyzowe. Często partnerstwo jest formą przejściową do współpracy agencyjnej bądź franczyzowej, bowiem na dłużej żadnej ze stron tak luźny układ nie wystarcza. Przykładu dostarcza tu ponownie branża odzieżowa – współpraca sieci z niezależnymi przedsiębiorcami rozpoczęła się od luźnego partnerstwa, później były próby wprowadzenia typowej franczyzy. Kiedy jednak okazało się, że nie sprzyja ona szybkiej zmianie oferty na rynku, wprowadzono formułę depozytową.

Prawa i obowiązki agenta

Umowa agencyjna jest uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 758 – 764), nie będę więc tutaj szczegółowo omawiał jej założeń. Przytoczę tylko kilka najważniejszych faktów. Przez umowę agencyjną agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów, sprzedaży produktów bądź usług na rzecz dającego zlecenie. W zamian za te usługi należy mu się prowizja, której wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów. Agent zobowiązany jest do przestrzegania wskazówek zleceniodawcy, zachowania lojalności wobec niego, a także podejmowania działań potrzebnych do ochrony jego praw. Agent musi się liczyć także z tym, że zleceniodawca ma także prawo umownie zakazać mu działalności konkurencyjnej przez pewien okres po wygaśnięciu umowy, nie może to być jednak dłużej niż dwa lata.

Jednocześnie jednak dający zlecenie ma obowiązek przekazać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy (w praktyce często realizowane poprzez szkolenia). Rzeczą bardzo istotną z punktu widzenia agenta jest także to, że zleceniodawca musi zawiadomić go w rozsądnym czasie o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje lub ich wartość będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać.

Warto też wiedzieć o tym, że jeśli agentowi zostało przyznane prawo wyłączności w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego, a w czasie trwania umowy została bez udziału agenta zawarta umowa z klientem z tej grupy bądź obszaru, agent może zażądać prowizji od tej umowy.

Dający zlecenie jest ponadto zobowiązany złożyć agentowi oświadczenie zawierające dane o należnej mu prowizji nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym agent zawarł umowy na rzecz zleceniodawcy, uzyskując tym samym prawo do prowizji. Agent może również żądać udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji została prawidłowo obliczona.

Franczyza - wszystkie zasady czarno na białym

Postaram się teraz szczegółowo omówić umowę franczyzy, której kodeks cywilny nie reguluje. Nie oznacza to jednak, że umowa franczyzy nie opiera się na innych polskich aktach prawnych, takich jak kodeks cywilny, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów oraz regulacjach unijnych.

Dobrze przygotowana umowa franczyzy charakteryzuje się kompleksowością, czyli dokładnym opisem modelu współpracy pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą. W skład tego modelu wchodzą między innymi:

  • warunki korzystania z logotypów franczyzodawcy oraz jego know-how opisanego w podręczniku operacyjnym (razem z zasadami transferu wiedzy operacyjnej za pośrednictwem szkoleń organizowanych dla franczyzobiorcy i jego pracowników),
  • zasady pobierania i rozliczania opłat licencyjnych,
  • obowiązki franczyzobiorcy wynikające ze specyfiki działalności systemu (różne ze względu na branżę, w której system funkcjonuje, jak i charakter działalności, który jest wykonywany – sprzedaż, usługi, gastronomia),
  • zasady kontrolingu franczyzodawcy nad działalnością franczyzobiorcy (niezbędny warunek utrzymania spójności całego systemu),
  • a także szereg zagadnień związanych z zasadami rozwiązania umowy czy rozstrzygania kwestii spornych, przewidujących zróżnicowane okoliczności wystąpienia tego typu zdarzeń.

Franczyzodawca górą, ale franczyzobiorca też ma swoje prawa

Z natury rzeczy umowa franczyzy stawia franczyzodawcę w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do franczyzobiorcy. Wynika to z faktu, że franczyzodawca musi w należyty sposób zabezpieczyć własne know-how – wiedzę na temat prowadzenia biznesu w sposób zgodny z opracowanymi standardami. Nie oznacza to jednak, że franczyzobiorca zostaje całkowicie ubezwłasnowolniony, jak czasem się sądzi, przede wszystkim ze względu na:

  • okres obowiązywania umowy: przyjmuje się za optymalny czas obowiązywania 5 lat, tak aby franczyzobiorca mógł przynajmniej odzyskać zainwestowany kapitał – optymalnie 2,5 roku na zwrot z zainwestowanego kapitału i 2,5 roku na realizację zysków, szczegóły opisuje model finansowy, jako trzeci po podręczniku operacyjnym i umowie franczyzy dokument opisujący szczegóły funkcjonowania systemu franczyzowego,
  • świadczenia wstępne i bieżące franczyzodawcy, wynikające przede wszystkim z obowiązku umożliwienia prawidłowego wdrożenia franczyzobiorcy do systemu, przeszkolenie franczyzobiorcy i jego pracowników, zarówno przed rozpoczęciem działalności, jak i w jej trakcie,
  • jasne określenie zasad pobierania opłat licencyjnych oraz innych zobowiązań przez franczyzodawcę, w ten sposób franczyzobiorca będzie w pełni świadom, czy jest w stanie spełnić wymogi przystąpienia i funkcjonowania w ramach systemu franczyzowego (do tego celu wykorzystuje się też model finansowy),
  • wyszczególnione sytuacje, w których strony mogą rozwiązać umowę oraz konsekwencje nie przestrzegania określonych standardów systemu, ale i możliwość naprawy przez franczyzobiorcę pomniejszych naruszeń.

Reasumując, należy pamiętać o tym, aby przede wszystkim dokładnie umowę przeczytać, a następnie skonsultować ją z prawnikiem. Do dobrze skonstruowanej umowy franczyzy nie zagląda się w trakcie jej obowiązywania, bowiem wszystkie kwestie operacyjne zawarte są w podręczniku operacyjnym systemu. Praktyka pokazuje jednak, że w części umów brak zasad rozstrzygania kwestii spornych w modelu współpracy między stronami (zdefiniowanie możliwych do wystąpienia obszarów konfliktowych oraz sposobów ich rozstrzygania) prowadzi do impasu we wzajemnych relacjach i długotrwałych (i jałowych) przewodów sądowych.

Adam Wroczyński

Udostępnij

Dołącz do newslettera

© 2021 All Rights Reserved.